Kuddecabaret
In de meest recente oudejaarsconference van Lebbis & Jansen zat zowaar bijna een goeie grap. In ‘SUBLIEM’ (met hoofdletters, en niet verwijzend naar het afgelopen jaar, maar naar de heren zelf) werd 2023 ge-monday-morning-quarterbacked door Lebbis (Hans Sibbel) en Dolf Jansen, die de voorstelling begonnen met een reeks oplossingen voor grote sociale problemen, zoals daar zijn: greenwashing, restaurants met een concept, en barista’s met te veel hippe koffievariaties.
Ach ja, waarom een grap verzinnen als je hem ook uit de jaren negentig kunt halen?1
En nou niet meteen roepen dat het duo Denis Leary niet kent, want in 1999 maakten ze een Nederlandse versie van zijn nummer ‘Asshole’.2
Ook een groot sociaal probleem zijn de ‘gender opsommingen van meer dan vijf letters’. Is dit een grap? Bijna. Het uitgangspunt is helder: die ellenlange rij van letters waarvan niemand weet waar ze voor staan, neemt absurde vormen aan. Dat je dit wilt oplossen door een maximum van vijf in te stellen, is alleszins redelijk. Maar niet grappig.
Als ze in plaats daarvan hadden aangekondigd dat ze de gender opsommingen gingen terugbrengen tot twee letters, heb je een grap te pakken. Niet zozeer om wat je hiermee zegt, maar omdat je het zegt. De zaal voelt meteen aan - door de tijden waarin we nu leven - dat je dit eigenlijk niet hardop mag zeggen. En dit is precies waar de cabaretier zijn werk moet doen; op het randje. De sociale normen ter discussie stellen, uitvergroten, door elkaar schudden.
De controversiële lading van een grap wordt de grap. Hans Teeuwen heeft er zijn carrière aan te danken.
Maar bij Lebbis & Jansen is de humor ondergeschikt aan hoe ze zichzelf willen presenteren, namelijk als vriendelijke, goedwillende medestrijders die met angst en beven het klimaat in de gaten houden (Dolf: ‘Ik denk dat we met z’n allen ons best moeten doen, dat meen ik serieus. We maken ons zorgen om het klimaat’) en iedereen met het volste respect behandelen.
Behalve als je Johan Derksen heet. Dolf: ‘Wij gaan het raadgevend referendum invoeren, ‘Moet Johan Derksen van tv… of dood?’’
Kijk eens aan. Ze kennen dus wel degelijk het principe van de controversiële grap. Maar hij wordt alleen uit de kast gehaald voor een makkelijk doelwit als Johan Derksen en niet als het gaat om het losgeslagen minderheidsalfabet.
Of vonden ze ‘vijf letters’ al heel gedurfd? Hebben ze nachtenlang met z’n tweeën gediscussieerd over vier of vijf letters? ‘Laten we het maar bij vijf houden, anders komen we de BNNVARA nieuwjaarsborrel niet meer in.’
Dit is wat je noemt veilige humor. Grapjes die passen in een ‘safe space’ en daarom nauwelijks nog als grapjes te herkennen zijn. Maar het was te verwachten. Lebbis leek in zijn programma ‘De Ziel’ uit 2022 nog een lans te breken voor de eigenwijze eenling (‘Het zijn altijd, noem het de wappies, de gekkies, en die verzinnen honderd ideeën, maar daar zit wel dat ene nieuwe goeie idee tussen. Omdat ze gewoon allemaal denken dat ze het beter weten en eigenwijs zijn. En dat is prachtig’), maar meteen daarna biechtte hij op hoe hij zich ten tijde van de lockdowns heeft opgesteld: ‘Ik was een kuddedier, hoor. Dat geef ik eerlijk toe.’
Het zijn de kuddedieren die de maatschappij tegenwoordig een spiegel voorhouden. Maar dat kunnen ze niet. Dat is te confronterend. Ook voor henzelf. En dus grazen ze braaf binnen de lijntjes, wordt de hete brij gemeden en gaat het nergens meer over. Het is kuddecabaret. Een slappe inhoudsloze preek voor eigen parochie.
Lock ‘n Load
Denis Leary, 1997
Eikel
Lebbis en Jansen, 1999